Wojna na Ukrainie. Jeszcze jakiś czas temu nie do wyobrażenia, że coś takiego może się dziać tak blisko. Skutki stają się coraz bardziej odczuwalne. Nie tylko dla mieszkańców Ukrainy. Również dla nas. Pojawia się lęk, poczucie zagrożenia. Wojna staje się dla wielu osób głównym tematem rozmów. Staramy się pomóc, zbieramy pieniądze, odzież, najpotrzebniejsze artykuły. Pomagamy przedostać się do Polski, znaleźć schronienie dla naszych sąsiadów, którzy z dnia na dzień zmuszeni zostali pozostawić swoich bliskich, pozostawić dorobek swojego życia i uciekać. Uciekać w nieznane, niepewne, nie wiadomo jakie. Sytuacja ta wiąże się z niewyobrażalnym stresem i odciska piętno na ludzkiej psychice.
Ekspozycja na doświadczenie zagrożenia życia i towarzyszący jej intensywny dystres są przeżyciem traumatycznym. Ważne jest, aby rozumieć z czym mogą borykać się osoby, które doświadczyły lub były świadkami traumatycznego zdarzenia. Trauma może wywołać poważne zakłócenia integracji przetwarzania poznawczego i emocjonalnego. Na skutek skrajnie stresującego doświadczenia życiowego, które znacznie przekracza możliwości radzenia sobie ze stresem danej osoby, jak również przekracza zasoby psychiczne, którymi ona dysponuje, może pojawić się ostra reakcja na stres, a niezintegrowany uraz może wywołać PTSD (ang. posttraumatic stress disorder – pol. zespół stresu pourazowego).
Ostra reakcja na stres jest przejściowym zaburzeniem, którego objawy pojawiają się w ciągu kilku minut po zadziałaniu stresowego bodźca i zanikają w ciągu kilku godzin lub dni. Ryzyko tego zaburzenia wzrasta ze współwystępowaniem wyczerpania fizycznego lub czynników organicznych, takich jak np. starszy wiek. Istotne dla powstania i nasilenia ostrej reakcji na stres są różnice indywidualne w takich obszarach jak: wrażliwość danej osoby, umiejętność radzenia sobie ze stresem, odporność na frustrację oraz możliwość otrzymania wsparcia. Najczęściej występujące objawy to: oszołomienie z pewnym zawężeniem świadomości i uwagi, niemożnością rozumienia bodźców i zaburzeniami orientacji, niepokój, „wyłączenie się” z sytuacji traumatyzującej, pobudzenie emocjonalne i psychoruchowe, nadmierna aktywność. Często pojawiają się wegetatywne objawy panicznego lęku, takie jak przyspieszona akcja serca, pocenie, zaczerwienienie, duszności. Może pojawić się osłupienie dysocjacyjne.
Zespół stresu pourazowego (PTSD) to opóźniona bądź przedłużona reakcja na sytuację stresową, krótką lub długotrwałą, o wyjątkowo zagrażającym lub katastroficznym charakterze. Na rozwój PTSD po przeżyciu sytuacji traumatycznej są bardziej narażone kobiety, osoby młode, osoby o niższym poziomie wykształcenia i niższej inteligencji, osoby przejawiające zaburzenia zachowania w okresie dojrzewania i młodości, osoby mające traumatyczne przeżycia w dzieciństwie. Do typowych objawów zespołu stresu pourazowego należą: przeżywanie na nowo urazowej sytuacji w natrętnych wspomnieniach (tzw. reminiscencje – flashbacks) i koszmarach sennych, zaburzenia snu, poczucie odrętwienia i przytępienia uczuciowego, izolowanie się od innych ludzi, unikanie działań i sytuacji mogących przypomnieć przebyty uraz. Pojawia się także niezdolność przeżywania przyjemności, stan nadmiernego pobudzenia wegetatywnego z nadmierną czujnością i wzmożoną reaktywnością na bodźce (drażliwość, wybuchy gniewu, trudności z koncentracją, nasilony lęk przy nieoczekiwanych bodźcach).
U dzieci traumatyczne doświadczenia mogą być odtwarzane w zabawie lub w rysunkach.
Jak możemy pomóc? Jak możemy wspierać?
Otoczmy osoby potrzebujące troską i życzliwością. Stwórzmy im bezpieczną, przyjazną przestrzeń. Zapewnijmy, że tu i teraz są bezpieczne. Dajmy im dzielić się swoim doświadczeniem, jeżeli będą tego potrzebowały. Bądźmy czułymi i wrażliwymi towarzyszami. Jeżeli będzie konieczna pomoc psychologiczna, pomóżmy ją znaleźć.
Pamiętajmy, że nie u każdej osoby, która doświadczyła traumatycznego zdarzenia rozwinie się PTSD.
